Yuxu, orqanizmin xarici dünya ilə qarşılıqlı əlaqəsinin dayandığı  və şüurlu zehni fəaliyyətin qismən zəiflədiyi bir vəziyyətdir.

Yuxu bədənin demək olar ki, bütün orqan və sistemlərinə - beyin, ürək və ağciyərlərdən tutmuş immun və sinir sistemlərinə qədər bərpaedici təsir göstərir. Araşdırmalar göstərir ki, xroniki yuxu çatışmazlığı ürək-damar xəstəlikləri, diabet, depressiya və piylənmə də daxil olmaqla bir çox xəstəliklərin yaranma riskini artırır.

Keyfiyyətli yuxu yaşamaq üçün su və yemək qədər vacibdir. Johns Hopkins İnstitutunun alimləri yuxunun kritik əhəmiyyətini ac insanla həddindən artıq yorğun insan arasındakı fərqlə izah edirlər. Onların fikrincə, orqanizm özü ac insanı heç nə yeməyə “məcbur etmək” iqtidarında deyil. Ancaq bir insan çox yorğun olduqda, vacib bir görüşdə və ya avtomobil idarə edərkən, bədən onu "söndürə" bilər.

İnsanlar yuxunu necə öyrəndilər

İnsanlar hər zaman yuxunun və yuxuların təbiəti ilə maraqlanmış, çox vaxt bu vəziyyəti mistik xüsusiyyətlərlə əlaqələndirmişlər. Qədim yunan mifologiyasında yuxu tanrısı Hypnos gecə ilahəsi Nikta ilə qaranlıq tanrısı Erebusun oğlu və ölüm tanrısı Thanatosun əkiz qardaşı idi. Tibb tanrısı Asklepinin kahinləri yuxu vasitəsiylə  xəstələrin müalicəsi ilə məşğul olurdular və onun məbədləri - asklepionlar ilk sağlamlıq mərkəzləri oldu.

Fiziologiya və psixologiyanın inkişafı ilə insanlar yuxunun təbiətini daha dərindən öyrənməyə başladılar. Reflekslər nəzəriyyəsini inkişaf etdirən rus fizioloqu İvan Seçenov yuxunun beynin xarici stimullara refleks reaksiyası olduğuna inanırdı. O, yuxunu "təcrübəli təəssüratların görünməmiş birləşməsi" kimi təsvir etdi. Ali sinir fəaliyyəti doktrinasını yaradan Nobel mükafatı laureatı İvan Pavlov yuxunu beyin strukturlarının ümumi "qoruyucu" inhibəsi hesab edirdi.

1892-ci ildə fizioloq Mariya Manaseinanın "Yuxu insan həyatının üçüncü hissəsi və ya yuxunun fiziologiyası, patologiyası, gigiyenası və psixologiyası" kitabı nəşr olundu. Yuxu problemlərinə dair dünyada ilk monoqrafiyadakı təcrübələrinin bir hissəsi olaraq Manaseina yuxunun yaşamaq üçün qidadan daha vacib olduğunu iddia edirdi.

Yuxunun elmi tədqiqatının atası Amerikalı neyrofizioloq, Kişinyovdan olan Nathaniel Kleitman hesab olunur. O, yuxusuzluğun təsirlərini eksperimental olaraq araşdırdı, bəzən özünü mövzu olaraq istifadə etdi. Bir dəfə 115 saat yuxusuz qaldı və halüsinasiyalar görərək qışqırdı: “Bu, sistemə qarşı olduqları üçündir”. Daha sonra dedi ki, özünü həmkarı ilə həmkarlar ittifaqları haqqında qəzəbli mübahisə edirmiş kimi hiss edir. 1938-ci ildə yuxu-oyanma dövrlərini öyrənərkən, Kleitman altı həftə Kentukkidəki bir mağarada yerin altında qalaraq günü süni şəkildə 28 saat "uzatmağa" çalışırdı. Lakin bioloji saatı sıfırlamaq cəhdindən heç nə alınmadı. Uzun müddət yuxusuz qalmağın işgəncə olduğunu qeyd edən Kleitman, yorğun insanın yatmasına icazə verildiyi müddətcə hər şeyi etiraf etməyə hazır olacağını bildirdi.

Ayrı-ayrılıqda yuxuları da psixologiya tez-tez öyrənirdi. 1900-cü ildə psixoanalizin banisi Ziqmund Freyd yuxunun insan psixi sağlamlığı üçün əhəmiyyətini araşdırdığı "Yuxuların şərhi" kitabını nəşr etdi. Onun üçün yuxular insanın ağrılı və ya qadağan olunmuş təcrübə və arzularla qarşılaşdığı “şüursuzluğa aparan əsas yolu”dur. Freyd yuxulardan psixoterapiyada istifadə edir, onların gizli mənalarını deşifrə edir və yuxulardan real həyata iplər çəkirdi.